Dersim’de Xızır koruyuculuğun, kollayıcılığın, kurtarıcılığın, bilgeliğin simgesidir. İnanışa göre Hızır kışın bir kılıkta hanelere mihman olur ve yol-yolakları kollar.
Xızır ayı, Ocak (Çele) ayının 3.haftasından başlayarak Şubat ayının 2. Haftasının perşembesine kadar devam eder. Dersim’de Xızır Orucu, bir ay boyunca dönüşümlü olarak devam eder.
Alevi inancında, Xızır Orucu üç gündür. Hızır orucu sonunda kurbanlar tığlanıp, cemler yapılırdı. Geçmişte dedeler birçok köyde talipleri olduğundan dolayı ulaşım güçlükleriyle karşılaştıkları için her köye aynı anda erişip cem bağlanamıyordu. Bu yüzden bazı yörelerde aşiretlere göre Hızır orucunun tutulduğu haftalar farklılık gösterir.
Hızır Orucu, inançsal boyutundan ötürü bir hüzün, bir yakarış ve dileklerde bulunma söz konusudur. Bir şükür orucu olan Xızır orucu aynı zamanda Hz. Xızır’ın şahsında bereket ve rahmet istemenin, esenlik ve kurtuluş dilemenin, dostluk ve dayanışma talep etmenin, paylaşım ve kardeşlikte buluşmanın da orucudur.
- 3 günlük Xızır orucu son günü perşembeye denk gelecek şekilde tutulur.
- Xızır orucunda sahura kalkmak yoktur. Gün doğumu ile gün batımı arasında hiçbir şey yememe ve içmeme şeklinde tutulur. Gün batımı ile oruç açılır.
- Xızır orucunda, oruçlar açıldıktan sonra her tür yiyecek yiyilebilir. Yani Muharrem orucunda olduğu gibi et yememe ve su içmeme gibi bir kural yoktur. Fakat bazı yörelerde 3 gün su içilmez.
- Oruç açıldıktan sonra bir araya gelinir, delil uyandırılır ve başta Hz. Xızır ile ilgili olmak üzere erenler hakkında menkıbeler anlatılır, hakikate dair bilgiler paylaşılır, deyişler söylenir.
- Xızır orucun üçüncü ve son günü olan Xeylas günü talip toplumu sabahleyin erkende kalkar, Xızır Miaz-ı (lokma) özenle pişirilir ve komşulara dağıtılır.
*Kam ke serva Xızıri roze gureto u négureto loqme do, heq inu peruné qewul kero.
