İlk Semavi dinler daha Firavunlar zamanında ortaya çıkmıştı. Musa önderliğinde gelişen Yahudi inancından 1300 yıl sonra, Isa önderliğinde Hıristiyanlık ortaya çıktı. Hıristiyanlık ortaya çıktıktan dört yüz yıl sonra Roma’nın resmi devlet dini oldu. Roma, inançları araç etti. Dünya üzerinde etki kurdu. İsa’dan 6 yüz yıl sonra Arap Yarımadasında Muhammed önderliğinde İslamiyet ortaya çıktı. İslamiyet’te devlet dini oldu. Tıpkı Roma İmparatorluğu gibi Muhammed önderliğinde gelişen İslamiyet de bölgede pek çok farklı kültürlere ve inançlara dayatıldı.
Semavi dinler ortaya çıktığında Dersim’de durum nasıldı? Semavi dinlerden özellikle İslamiyet, Dersim’e ulaşabilmiş miydi? Müslümanlık Dersimle buluştu mu?
İslam devleti kurulunca ve kuruluşu takip eden yıllarda fetihler başlattı. Özellikle Ömer döneminde Araplar, Anadolu’ya seferler başlatmıştı. O zamanlar Araplar ve Ömer, Dersim’e de seferler düzenledi diye savunanlar da var: “Hz. Ömer (634-644) döneminde Araplar, Güney Anadolu üzerinden seferler düzenlemeye başlamışlar ve bu dönemde Dersim Bölgesine kadar ulaşmışlardır.”1.
Bu bilgi, külliyen yanlış, yanlı bir bilgidir. Maksatlıdır. Özellikle; “Bazı kaynaklarda Dersim’in Halid b. Velid tarafından fethedildiği konusunda verilen bilgileri bugün için doğrulayan bir kaynak bulunmamaktadır.” 2.
Yine de İslam’ın Hz. Ömer döneminde Dersim’e girdiğine inanan pek çok kişi vardır. Bu bütünüyle yanlıştır ve hiç bir kaynaktan doğrulanmamıştır. Ama zorla Dersim’in Alevi / Kızılbaş inançlarını asimle etmek, Sunnileştirmek için böylesi yalanlarla resmi bir tarih yaratmak adına bu yola pek çok defa başvurulmuştur.
İslam ne Muhammed zamanında, ne Ömer, Osman, Ebubekir ve Hz. Ali zamanında Dersim’e, ne ulaşabilmiş ne de girebilmişti. İslam ve Müslümanlık Dersim’e ulaşmamış, girmemişti.
“Hz. Ömer dönemindeki akınların bir tanesi de 639 yılında yapılmış, ancak bu akınlar Tunceli yöresine kadar ulaşmamıştır.” Buna rağmen yine de Dersim’i Arapların etkisinde göstermeye bayılıyorlar: “Bu Bölge, ancak VII. yüzün ikinci yarısında Arapların hakimiyeti altına girmiştir.” Bu bilgide yalan ve gerçek bir bilgi değildir.
O yüzyılda İslamiyet Dersime girmemişti. Müslümanlık Dersim’e hükmedememişti. Ne Arapça ne de Kurani bilgiler Dersim’e ulaşmıştı. O yıllarda Dersim, kendi inançlarıyla bir yaşam sürdürüyordu. Ay, güneş, yıldızlar, yüksek dağlar, akarsularla doğa inançları Dersim de hakim bir inançtı. Ne Müslüman Araplar, ne de Dört Halife döneminde İslam Dersimle buluşmamıştı, Abbasi, Emevi döneminde de Dersim, Arap etkisinde olmamıştı.
Tersine daha Kerbela zamanında katledilen Ehli Beyit ve Masum u Paklardan kurtulanlar Kerbela’dan uzaklaşmış Dersim’e sığınanlar olmuştu. Masum u Paklardan bir ulu Pir o yüzyıllarda Dersim’e gelmiş, Hozat Samos Kalesinde yaşamıştı. Bugün hala Hozat Samos Kalesinde, Masum u Pak adıyla bir mezar ve ziyaret alanı mevcuttur.
Abbasi, Emevi döneminin İslam anlayışı gibi o dönem Bizans inançları da Dersimle buluşmamıştı. Dersim de Hıristiyan kimlikler olmuştu. Arap bölgelerinde Kürdistan da Hıristiyan kimlikler Arap Emevi baskılarıyla Dersim’de olmuştu. Bu Hristiyan kimliklere yönelik: “Dersim, Hıristiyanlık döneminde de mu’tezil’e Hiristiyan mezheplerinin, İslamın döneminde de mu’tezile Müslüman tarikatlık döneminde de mu’tezil’e tarikatların sığındığı bir bölge olmuştur.” 3
İslamlık döneminde Dersim, Anadolu da İslamiyet’le – Hıristiyanlık arasında sık sık el değişti diyenlerde var. Bu görüşte doğru değil. Bu görüşü ileri sürenlerden biri de Bahriye Üçok’tur: “Bu dönemler de Dersim Bizans ve Araplar arasındaki mücadelelerde sık el değiştirmiştir.” 4.
Bahriye Üçok yine Dersim’in 724’lerde: “Dersim, Abbasiler döneminde İslam devletinin eline geçti” 5 demektedir. Bu bilgi de hiç bir kaynakta doğrulanan bir bilgi değildir.
724-743’lerde Dış Dersim’e Hazar Türklerinin saldırıları olmuştur, fakat o yıllarda ne Dış Dersim’e ne de Iç Dersim’e Abbasilerin saldırıları olmamıştır. İslamiyet Dersim’de, ne Muhammed döneminde, ne de Dört Halife döneminde etkili olmadı. Abbasi ve Emevi döneminde ise Arap etkisi ve egemenliği hiç olmadı.
Dip Not Kaynakları
*SALTIK: Turabi; Dersim Tarihi, Babek Yayınları, Ekim 2020, İstanbul.
*1-XIX . Yüzyılın İkinci Yarısında Dersim Sancağı. Doç. Dr. İbrahim Yılmazçelik. s.14. Çağ Ofset Ekim 1999. Elazığ.
*2-Ali Kemali, Erzincan Tarihi, s.25-26.
*3- İbrahim Yılmazçelik, Dersim Sancağı, s 13. Cag Ofset Ekim 1999 Elazığ.
*4- Dersim Sancağı, s.13 Cag Ofset Ekim 1999. Elazığ.
*5-Age, s.15.
