İlk Semavi dinler daha Firavunlar zamanında ortaya çıkmıştı. Musa önderliğinde gelişen Yahudi inancından 1300 yıl sonra, İsa önderliğinde Hırıistiyanlık ortaya çıktı. Hıristiyanlık ortaya çıktıktan dört yüz yıl sonra Roma’nın resmi devlet dini oldu. Roma, inançları araç etti. Dünya üzerinde etki kurdu. İsa’dan 6 yüz yıl sonra Arap Yarımadasında Muhammed önderliğinde İslamiyet ortaya çıktı. İslamiyet’de devlet dini oldu. Tıpkı Roma İparatorluğu gibi Muhamamed önderliğinde gelişen İslamiyet de bölgede pek çok farklı kültürlere ve inançlara dayatıldı.
Semavi dinler ortaya çıktığında Dersim’de durum nasıldı? Semavi dinlerden özellikle İslamiyet, Dersim’e ulaşabilmiş miydi? Müslümanlık Dersimle buluşmuşmuydu?
İslam devleti kurulunca ve kuruluşu takip eden yıllarda fetihler başlattı. Özellikle Ömer döneminde Araplar, Anadolu’ya seferler başlatmıştı. O zamanlar Araplar ve Ömer, Dersim’e de seferler düzenledi diye savunanlar da var: “Hz. Ömer (634-644) döneminde Araplar, Güney Anadolu üzerinden seferler düzenlemeye başlamışlar ve bu dönemde Dersim Bölgesine kadar ulaşmışlardır.”1.
Bu bilgi, külliyen yanlış, yanlı bir bilgidir. Maksatlıdır. Özellikle; “Bazı kaynaklarda Dersim’in Halid b. Velid tarafından fethedildiği konusunda verilen bilgileri bugün için doğrulayan bir kayanak bulunmamaktadır.” 2.
Yine de İslam’ın Hz. Ömer döneminde Dersim’e girdiğine inanan pek çok kişi vardır. Bu bütünüyle yanlıştır ve hiç bir kaynaktan doğrulanmamıştır. Ama zorla Dersim’in Alevi / Kızılbaş inançlarını asimle etmek, Sünnilestirmek için böylesi yalanlarla resmi bir tarih yaratmak adına bu yola pek çok defa başvurulmuşutur.
İslam ne Muhammed zamanında, ne Ömer, Osman, Ebubekir ve ne de Hz. Ali zamanında Dersim’e, ne ulaşabilmiş ne de girebilmişti. İslam ve Müslümanlık Dersim’e ulaşmamış, girmemişti.
“Hz. Ömer dönemindeki akınların bir tanesi de 639 yılında yapılmış, ancak bu akınlar Tunceli yöresine kadar ulaşmamıştır. Bu Bölgle, ancak VII. yüzün ikinci yarısında Arapların hakimiyeti altına girmiştir.” Bu bilgide yalan ve gercek bir bilgi değildir. O yüzyılda da İslamiyet Dersim’e girmemişti. Müslümanlık Dersim’e hükmedememişti. Ne Arapça ne de Kurani bilgiler Dersim’e ulaşmıştı. Zaten o yıllarda da Dersim, kendi inançlarıyla bir yaşam sürdürüyordu. Ay, güneş, yıldızlar, yüksek dağlar, akarsularla doğa inançları Dersim’de hakim inançtı. Ne Müslüman Araplar ne de Dört Halife döneminde İslam Dersimle buluşmuş, ne de Abbasi, Emevi döneminde.
Tersine daha Kerbela zamanında katledilen Ehli Beyit ve Masum u Paklardan kurtulanlar Kerbeladan uzaklaşmış Dersim’e sığınanlar olmustu. Masum u Paklaradan bir ulu Pir o yüzyıllarda Dersim’e gelmiş, Hozat Samos Kalesinde yaşamıştı. Bugün hala Hozat Samos Kalesinde, Masum-u Pak adıyla bir mezar ve ziyaret alanı mevcuttur.
Abbasi, Emevi döneminin İslam anlayışı gibi o dönem Bizans inançları da Dersimle buluşmamıştı. Dersim de Hıristiyan kimlikler olmuştu. Arap bölgelerinde Kürdistan da Hıristiyan kimlikler Arap Emevi baskılarıyla Dersim’de olmuştu. Bu Hıristiyan kimliklere yönelik: “Dersim, Hıristiyanlık döneminde de mu’tezil’e Hıristiyan mezheplerinin, İslam’ın döneminde de mu’tezile müslüman tarikatlık döneminde de mu’tezil’e tarikatların sığındığı bir bölge olmuştur.” 3
İslamlık döneminde Dersim, Anadolu da Islamiyetle -Hıristiyanlık arasında sık sık el değişti diyenlerde var. Bu görüşte doğru değil. Bu görüşü ileri sürenlerden biri de Bahriye Üçok’tur: “Bu dönemler de Dersim Bizans ve Araplar arasındaki mücadelelerde sık el degiştirmiştir.” 4.
Bahriye Üçok yine Dersim’in 724’lerde: “Dersim, Abbasiler döneminde İslam devletinin eline geçti” 5 demektedir. Bu bilgi de hiç bir kaynakta doğrulanan bir bilgi değildir. 724-743’lerde Dış Dersim’e Hazar Türklerinin saldırıları olmuştur, fakat o yıllarda ne Dış Dersim’e ne de İç Dersim’e Abbasilerin saldırıları olmamıştır. İslamiyet Dersim’de, ne Muhammed döneminde, ne de Dört Halife döneminde etkili olmadı. Abbasi ve Emevi döneminde ise Arap etkisi ve egemenliği hiç olmadı.
Dip Not Kaynakları
1-XIX . Yüzyılın Ikinci Yarısında Dersim Sancağı. Doç. Dr. İbrahim Yilmazçelik. s.14. Çağ Ofset Ekim 1999. Elazığ.
2-Ali Kemali, Erzincan Tarihi, s.25-26.
3- İbrahim Yılmazçelik, Dersim Sancağı, s 13. Çağ Ofset Ekim 1999 Elazığ.
4- Dersim Sancağı, s.13 Çağ Ofset Ekim 1999. Elazığ.
5-Age, s.15.
*SALTIK; Turabi: Dersim Tarihi, Babek Yayınları, 2. Baskı Nisan 2023 İstanbul.
