1848’de Hozat merkezi Dersim Eyaleti Vilayeti oluşturulmuştu. 1900’lerin başına gelindiğinde ise Vilayet lağvedilmiş, Dersim’de Mutasarrıflık oluşturulmuş, Harput Vilayetine bağlanmıştı. Dersim ’e yönelik 1892’den 1908’lere kadar, onlarca askeri sefer düzenlemişti. Osmanlı, bu askeri seferlerin hiçbirinde başarı elde edemdi. Her defasında Dersim üzerine neler yapılması gerekli Raporlar hazırlandı. Osmanlı merkezi yönetimine sunulan raporlar sonuncu her yıl düzenli askeri seferler planladı ve operasyonlar yapıldı.
Osmanlı, Mayıs 1908’de Hozat yöresine askeri sefer başlatınca, Karabalılarla, Ferhatanlılar bir araya geldi, direndiler. Bunun üzerine, Bölge çembere alındı. O günler, tıpkı 1994’lerdeki Dersim Gıda ambargoları uygulaması gibi, Gıda ambargosu uyguladı. Hozat yöresine dışarıdan götürülen, her türlü erzak, gıda, malzemesi, yiyecek, içecek yasaklandı: “Mayıs 1908’de Karaballlı, Ferhatuşağı aşiretlerinin liderliğinde bir araya gelen diğer aşiret reisleri, isyan kararı almışlardı. Bunu takiben aşiretler çevre kaza ve köylere saldırılarının yanı sıra askeri birliklerle giriştikleri muharebelerde de önemli ölçüde silah ele geçirmişlerdi.”1
Ovacık kazasında ise 1908’de, bütün aşiretler birleşerek askeri operasyonlara direnmişlerdi. “19 Mayıs 1908 tarihinde 2000 kadar aşiret mensubu, Laçinuşağı’nın merkezi olan Kakper müfrezesine saldırmışlar ve askerlerin bulunduğu tepeyi ele geçirerek, telgraf malzemesine el koymuşlardır.” 2
Ovacık’ta askeri operasyonlara karşı direnişler olunca, 1908’in yazında Feratanlı Diyap Ağa, Hozat, Çemişgezek arasında operasyonlara karşı koymuştu: “Bunun üzerine Dördüncü Ordu komutanlığına bağlı Erzurum ve Diyarbekir’deki askeri birliklerle, Cibranlı aşiretinden oluşturulan 36. Hafif Süvari Alayının tam teçhizatlı olarak Dersim’e gönderilmesi istenmiştir.” 3
Hamidiye Alayları olarak kurulana Cibranlıların oluşturduğu Alayla birlikte, Dördüncü Ordu komutanı Zeki Paşa, Erzurum’da üç Redif Taburu’nun da Dersim’e gönderilmesini istemişti. 1908’de Erzurum Redif Taburlarının Dersim’e gelişleri durdurulunca, yerine: “Tokat’taki Redif Alayı, Arapgir Redif Taburu ve Diyarbekir’de bulunan Nizamiye 73. Alayın, 4 Taburunun Dersim’e” 4 sevk edildi.
Dersim’de o sıralar Sancak Mutasarrıfı Ziya Bey’di. Askeri birliklerin Dersim’e yığdırıldığı, o dönemde Dersim Sancağı Mutasarrıfı Ziya Bey, Osmanlı merkezi idaresinden gelen emirlere itiraz etmiş, askeri emirler sonucu operasyon yapmayınca, Dersim’de ciddi tedbirleri almamakla ve emirleri dinlemekle, suçlanmıştı. Bunun üzerine Dersim Eyalet Sancağı Mutasarrıfı Ziya Bey, görevden alınmış, azledilmişti.
16 Haziran 1908’de: “rü’esa-yı ekradın şımarıklık, aşa’irden yalnız harekat-ı şekavetanede bulunanların te’dibi muktezası. Emredilmiş olmakla, Dersim mutasarrıfı Ziya Bey’in bu emri dinlememesi ve… yirmi tabur daha asker celbiyle umum aşa’irin vurulacağına da’ir işaratı… üzerine mutasarrıf azledilmiştir.”5
Cibranlı aşiretinin oluşturduğu 36. Hafif Süvari Hamidiye Alayı ile dağ topu, dağ bataryaları, 26 Tabur askeri birlikler Dersim’de sefer başlatmışlardı. 1908’de Osmanlı tertibiyle Dersim aşiretlerin birliği bozulmuştu. Abasuşağı, Bahtiyaranlılar, Karabalılar, Feratanlıların aşiret reysileri 1906’da,1907’de bir arada hareket ederlerken 1908’de birlikte hareketleri parçalanmış, operasyonlar karşısında tarafsız olmuşlardı. Ancak Koçuşağı, Şamuşağı, Reşikanlılar, Beytuşağı, Maksutuşağı, Aslanuşağı direnişler göstermişlerdi. Lolanlılar, Baluconlar, Keçelonlar vazgeçmişlerdi.
O yıl yani 1908’de II. Meşrutiyet ilan edilmişti. Meşrutiyet’in ilanıyla birlikte, genel af ilan edilmişti. Osmanlı, Dersim’de yinede askeri seferlerini durdurmamıştı.
1907’de Dersim’de görev yapan Neşet Paşa, 1908 Eylül’üne kadar Dersim’de operasyonlarını sürdürmüştü. 1908 Eylül’ünden sonra Neşet Paşa yerine Mehmet Paşa, Umum Ordu komutanlığına ise Ferik Ali Paşa göreve atanmıştı. Dördüncü Ordu komutanlığınca 1908’de Dersimde, köyler yakılmış, ekinler yakılmış, baskı ve katliamlar gerçekleştirilmişti. Ancak Dersim’e yapılan askeri yığınaklara, aşiretlerin birliğinin parçalanmasına rağmen, yapılan seferlerle Osmanlı bir sonuç alamamıştı.
1908’de Dördüncü Ordu komutanlığı Dersim üzerine şu raporu hazırlamıştı:
“1-Dersim’deki icraat birkaç köy ve ekinleri yakmaktan ibaret kalmıştır.
2-Hareket yapılırken büyük malzeme sıkıntısı çekilmiştir.
3-Haydaranlılar dehalet etmedikleri gibi diğerlerinin de dehaletleri şüphelidir
4-Islahat ile tedbir birlikte yapılmadığından Dersim’de kesin bir sonuç alınmamıştır.”6
1909’da ise 4. Ordu komutanı İbrahim Paşa, Erzincan Mutasarrıfı Şefik Bey ile birlikte Dersim’de yeni bir operasyon başlatmıştı: “İbrahim Paşa, devlet merkezine gönderdiği bir raporda, Dersim Sancağı’nda 54 aşiret ve 500 köyden meydana geldiğini belirttikten sonra buradaki icatta, tedbiat ve ıslahat bir arada yapılması gerektiğini…”7 belirtmiş 1909’da Haydaran aşireti ve civardaki bazı aşiretlere operasyonlar başlatmıştı.
1911-1912 ‘de ise Kuzucan (Pülümür) kazasında yeniden askeri sefer başlatan Osmanlıya karşı direnişlerde başlamıştı. 1907, 1908‘de aşiretler arasındaki birlik parçalanınca direniş göstermeyen Keçelonlar, Lolanlar, Abasanlılar, 1911-1912’de Osmanlı operasyonlarına karşı yeniden direnişler geliştirdiler.
1914 Ağustos’unda Hozat merkezi Dersim Belediye reisi Feratanlılardandı. Yeğeni öldürülmüştü. Osmanlı, operasyonları Hozat’ta yeniden başladı. !907-1908’de ki Koçuşağı, Şamuşağı, Reşkanlılar direnişlerinde, tarafsız kalan Ferhatanlılar, Karabalılar, Aşağı Abasanlılar, Bahtiyaranlılar, Kırğanlılar bu defa aralarında birleşmişlerdi. 1914’te Osmanlı operasyonlarına karşı güçlü direnişler göstermişlerdi. Operasyonlar sürerken: “Ferhad Uşağı aşireti reisinin öldürülmesiyle aşiretler çekilmek zorunda kalmışlardı.”8
1914 hem Dersim için hem Osmanlı için en zorlu yıllardan biri olmuştu. Dersim’e her tarafa askeri seferlere düzenlenmekteydi. 1914’te Hozat’ta Kırganlılar Sin nahiyesinde ayaklanmış, o zamanlar Nahiye müdürünü kovmuşlardı. Yine 1914’te: “Kavuşağı, Arslanuşağı, Bezgaruşağı ve Yukarı Abasuşağı aşiretlerinin devlet yanında yer aldığı bir harekâtta, Kırgan aşiret reisi Süleyman Ağa vurulmuştu.”9
Osmanlı, Dersim’e yaz ortalarında askeri seferler yaptığı sıralar Birinci Dünya savaşı da başlamıştı.
**
Dipnotlar
SALTIK; Turabi. Dersim Tarihi, Babek Yayınları, Nisan 2019 İstanbul.
1- Dah. Vekâleti, Jandarma Umum Kom. Dersim, s. 148-149. Dersim Sancağı, s. 95 İbrahim Y. Çağ Ofset Ekim 1999 Elazığ
2- Dah. Vekâleti, Jandarma Umum Kom. Dersim, s. 149. Dersim Sancağı, s. 95 İbrahim Y. Çağ Ofset Ekim 1999 Elazığ
3- Dersim Sancağı, s. 95 İbrahim Y. Çağ Ofset Ekim 1999 Elazığ
4- BA. İrade Dahiliye, 9. CA, Hususi:11, Dersim Sancağı, s.95
5- BA. İrade Dahiliye, 15. CA 1326 Hususi: 36, Dersim Sancağı, s. 96
6- BA. İrade Dahiliye, 12. Ş.1326, Hususi:32, Dersim Sancağı, s. 98. Agy.
7- Burhan Özkök, Osmanlılar Devrinde Dersim İsyanları, İstanbul 1937, s. 23. Akt. Dersim Sancağı, s. 99. İbrahim Y. Çağ Ofset Ekim 1999 Elazığ.
8- Mehmet Zülfü, Dersim Tarihi, s. 71. Dersim Sancağı, s.100. Akt. İbrahim Y. Çağ Ofset Ekim 1999 Elazığ.
9- Dah. Vek. Jan. Umum . Kom. Dersim, s. 161-162. Dersim Sancağı, s. 100. Agey
