Yeni yılın yaklaşmasıyla Dersim’le beraber Sivas, Erzincan, Bingöl, Muş illerinde de Gağan Bayramı kutlanır, eski yıl uğurlanarak yeni yıl karşılanır.
Khal Gağan olarak bilinen bu ritüel Aralık ayının üçüncü haftasında başlayıp Ocak ayının ilk haftasına kadar edebiliyor. Bazı bölgelerde Salı gününden başlayıp üç günlük oruç tutulabiliyor. Üç günlük orucun anlamlarından biri de kişin çetin geçirilecek olan üç ayin haber verilmesi olarak biliniyor. Pir,Mürşit ve Dedelerin olduğu yerlerde ise Cemler bağlanıyor.
21 Aralık’ta ilk bayram olan Sere Sale (Yeni Yıl) hazırlıkları başlar ilk kırk günlük üçlemenin bayramı olan Khal Gağan kutlamaları için haneler hazırlanma sürecine girer. Evlerin iç ve dış temizliği yapılır. Zeyi’ler(evden ayrılmış kızkardeşler teyze ve halalar) için Gağan hediyeleri düşünülmeye, ziyaretlerde öncelik sırası büyükten küçüğe sıralanmaya başlar.
-Arınma ve temizliğin Gağan’ın en önemli sembollerinden biridir. Sabahın erken saatinde çeşmede ya da yakın bir su kaynağından aldığı bir tas suyu bazen sade ve bazen de tuzla karıştırarak evin her tarafına, hayvanların bulunduğu ahıra elleriyle, dualar eşliğinde serper. Bu ritüelle, evin bolluk-bereketli bir tarımsal yıl geçirmesi, hanenin kem gözlerden-nazardan korunması dilenir.
-Gağan’da dağıtılan yiyeceklerden biri hediktir (haşlanmış buğday) ve rızk sembolüdür. Buğday, çavdar, mısır ve benzeri tahıllar kaynatılarak hedik yapılır. Pişirilip hazırlanan hedik, üreme dönemindeki hayvanların üreyip çoğalması, gelecek hasat döneminin verimli geçmesi dileğiyle lokma olarak dağıtılır.
Khal Gağan’ın sembolü olan oyun ise “Khalık u Fatık” tır. Yerel sanatçı Metin Kemal Kahraman, oyunu şöyle anlatıyor;
“Gağan ayının en önemli ve en yaygın uygulaması 24 Aralık’ta günlerin uzamaya başladığı günün akşamı oynanan ve “Khalkek” ya da “Khalık u Fatık” denilen oyundur. Bu oyunun temelinde 3 figür vardır. Üç genç erkek, üç ayrı karakter olarak hazırlanır. Gençlerden bir eski, yırtık, sökük, giysiler giyer, sakal, bıyık takarak yaşlı bir erkek donuna girer. Gençlerden ikincisi güzel ve yeni kadın elbiseleri giyer, kaşını, gözünü, dudaklarını abartılı bir şeklide boyar. Gençlerden üçüncüsü yine güzel ve yeni giysiler giydirilerek, fakat yüzü siyaha boyanarak genç bir delikanlı olarak hazırlanır. Bu üç figürden yaşlı erkek, geçen yılın yaşlı sultanını temsil eder. Güzel ve bakımlı kadın, bu dünyayı yani ‘hane’yi temsil eder ve son olarak yüzü siyaha boyanmış genç delikanlı da, yeni gelen sultanı temsil eder. Burada yeni gelen genç sultanın yüzünün siyaha boyanmasının sebebi onun yıldızının batın alemde henüz yeni doğması ve bu zahir alemde henüz zuhur etmemiş olması dolasıyladır. Bu durumda Gağan ayında yeni yılın sultanının yıldızı gaipte doğmuş olur ve yeni sultan mart ayında yani Newroz’da bu âlemde zuhur eder, görünür, tahtına oturur.”
