Onur Köse
Kadim dünya halklarının kültüründe güneş kültü, kendisine oldukça önemli bir yer edinmiştir. Bu durum Slav halkları için de söz konusudur. Hristiyanlık öncesi Slavların güneşi kutsal kabul ettikleri bilinmektedir. Güneşe adanmış bir takım dini ve sosyal ritüelleri kapsayan bayramlar mevcuttu. Şenlikli bu bayramlar Slav halklarının kültüründe oldukça önemliydi. Güneşe adanmış dört bayram vardı, yazın Kupala, kışın Kolyada, ilkbaharda Komoeditsa ve sonbaharda Osenina bayramları kutlanmaktaydı. Bunlardan Kolyada yeni seneyi ve güneşin doğuşunu temsil etmekteydi.
Tabiatla daha sıkı bağları olan ve tarımla uğraşan Slavlar için, Kolyada yeni bir yaşam evresinin başlangıcı ve yeni tarımsal dönemin ilk adımı görülür. Bahara doğru ilk adımdır. Ayrıca, kış gündönümü olması sebebiyle, aydınlığın karanlığa galip gelmesi ve buna istinaden yapılan kutlamaları da sembolize eder. Bu kutlamalar iki hafta boyunca sürmekteydi. Kolyada’nın Slavların pagan tanrılarından birisi olduğu ileri sürülür; “Kış Güneşi Tanrısı” veya “Neşe Tanrısı”.
Güneşin kıştan yaza geçişini kutlayan insanlar, Kolyada’nın ismini bağırırlardı. Güneş için birtakım şarkılar söylenir, armağanlar ve kurban toplanırdı. Farklı farklı oyunlarla gün doğumu kutlanmaktaydı. Tarlalarda ve ağaçların etrafında, bereket için bir takım ritüeller uygulanırdı. Bu şenlikler esnasında ölü ruhlarının, iyiliklerde bulunmak için dünyaya geldiklerine inanılırdı.
Slavların Hristiyanlaşmasıyla birlikte, bu din altında Kolyada kutlamalarının yaşatıldığı görülür. Kadim geleneklerin, yeni inancın içerisinde gölgelerde de olsa sürdüğü ve günümüze kadar yansımalarını sürdürmesi söz konusudur. Güneş ve güneş tanrısı adına kutlanan bu bayram zamanla İsa’nın doğumuyla özdeşleştirilmiş, İsa’nın doğumunun kutlanması yani “Noel” mahiyetine bürünmüştür. Ancak bu Slav halklarının tümü için söz konusu değildir. Balkanlarda ve Slavların yaşadığı bazı sahalarda, kadim Kolyada bayramının izleri daha belirgin şekilde yaşamaktadır.
Genel anlamda Kolyada zamanı, yoksullara yardım, hediyeleşmeler, misafirlikler, seyirlik oyunlar, ziyafetler, yiyecek dağıtma, renkli elbiseler giyinme, süslü geçit törenleri gibi etkinlikler yapılmaktaydı. Öte yandan geçmişten beri Kolyada bayramında kadınların ön planda olduğunu belirtmekte yarar var. Ritüellerin hemen hepsinde kadınların katılımı yüksektir ve pek çok uygulamayı da sadece kadınlar gerçekleştirmektedir. Örneğin bir ağacın etrafında halkalarla el ele tutuşan kadınların, “ağacı bahara cesaretlendirmek” adına döndükleri görülür. Kadının ön planda olması, eski çağlardan beri bereketin ve doğanın dişi olarak düşünülmesi veya doğaya bir nevi kadın rolü biçilmesiyle açıklanabilir. Bu durumu “doğa ana”, “tabiat ana” gibi ifadelerde, eski zamanların doğa ve bereketle ilişkili dişi tanrıları Kibele, Anahita, Umay ve Demeter gibi motiflerde görmek mümkün.
