Virüsler ve etkileri uzun yıllardan beri pek çok insanın gündeminde değildi. Fakat bir yıla yaklaşan bir sürede, virüslerin insan yaşamına olan fiziksel, sosyal ve ekonomik etkileri sarsıcı bir şekilde deneyimlendi.Covid-19 hastalığı ile öğrendiğimiz Koronavirüsler yalnızca insanları değil hayvanları da etkiliyor. Özellikle kedilerin yaşamında uzun yıllardır var olan koronavirüs, kedilerde FIP (Feline Infectious Peritonitis) olarak bilinen hastalığa yol açıyor.
Kedilerin bağışıklık sistemini etkileyen FIP ile ilgili olarak Veteriner Hekim Yutkun Cabak, kedileri FIP’ten korumanın yolunun yüzde yüz aşıyla olmadığını söyledi: “FIP, karın boşluğunu ve iç organları saran, zarların enfeksiyonuna sebep olan, özellikle yavru kediler için çok tehlikeli olan ölümcül bir hastalıktır. Kediler arasında bulaşıcıdır; yiyecek, içecek ve kedi kumlarıyla bulaşır. Tüm virüs enfeksiyonlarında olduğu gibi korunma aşılar ile mümkün olabilmekte. Ancak koronavirüsler yapıları gereği RNA virüsü sınıfında yer aldıklarından mutasyona açıktırlar. Uzun araştırmalar sonucu elde edilen aşılar mutasyona uğrayan virüslere ait antikor elde edilememesine sebep olabilmekte ve aşıların koruyucu niteliği sağlanmayabilmektedir.’’
2019’da Journal of Feline Medicine and Surgery dergisinde yayımlanan bir makalede, veteriner hekimlerin FIP tedavisinde kullanmak üzere antiviral ilaçlar geliştirdiği ve bu ilaçların FIP’li kediler üzerindeki etkisi gözlemlendiği belirtilerek 31 kedinin çalışmaya dahil olduğu; tedavi sonrasında bazı kedilerin tedaviye yanıt vermediği, 24 kedinin ise sağlıklı olduğu aktarılmıştı. Yayımlanan bu araştırma böylesine ölümcül bir hastalık için önemli bir adım ve umut olmuştu.
Ancak bugün FIP hastalığı tedavisinde kullanılan ilaçlar kısmen başarılı olsa da Türkiye’de dâhil olmak üzere birçok ülkede onaylı değil. Veteriner Hekim Yutkun Cabak’a göre Türkiye’de ilaç çalışmaları on yılları bulabiliyor: “Ülkemizde ve dünyada ilaç etken maddeleri ile ilgili güvenlik çalışmaları on yıllar alabilmekte; DSÖ gibi üst çatı örgütlerin protokolleri tam uygulanmaktadır. Aksi durumda, tıp tarihinde yer alan ve binlerce insanı etkileyen Talidomit faciası gibi benzeri olgular yaşanabileceği unutulmamalıdır.’’
Birlikte yaşadıkları kedilere FIP teşhisi konan insanlar, hastalığın ölümcül olması sebebiyle bu ilaçları tedavide kullanıyorlar. Bu kişilerle görüştüğümde çoğu, hastalık konusunda oldukça bilgiliydi. Birçok makaleyi ve yeni gelişmeleri yakından takip etmeye çalışıyorlar.
Henüz bir buçuk aylıkken kedi Mia ile beraber yaşamaya başlayan Melike Karakaya, Mia’nın hastalığı boyunca tedavisi için epey araştırma yaptı:“ Bir gün Mia’nın karnında şişlik fark ettim. Koltuktan inerken çok tedbirli ve korkarak iniyordu, zorlanıyordu. Hamile mi acaba diye düşünmüştüm fakat kısırdı. Diğer kedilerle teması olmadı. Hiç beklemeden veterinere götürdük. İlk götürdüğüm veteriner röntgen çekerek organlarına baktı, bize sıvı olduğunu söyledi.’’ Mia’nın tedavi sürecinde teşhis için zorlandıklarını dile getiren Karakaya, ilacı kullanmaya başladıklarında hastalığın ilerlemiş olduğunu, Mia’nın ilaçlarla birlikte ancak 120 gün daha yaşayabildiğini, tedavinin son aşamalarında pankreas rahatsızlığına bağlı olarak yaşama veda ettiğini söyledi.
Kedi Minik ile beraber yaşayan Esra H. ise, Minik’te hastalığı halsizlik, saklanma, iştahta azalma, gözde üveyit oluşması, toprak-kaldırım yalama gibi ‘normal dışı’ belirtilerle fark ettiğini belirtti. Daha önce yakın çevresinde, hastalığı yaşayan kişiler-kediler olduğu için onların yardımıyla tedavi sürecini hemen başlatan Esra H, 84 günlük tedavi sürecinin sonlandığını, Minik ’in şu an gözlem sürecinde olduğunu belirtti.
Mırmır ile beraber yaşayan Buse K., FIP hatalığının kendisini maddi ve manevi anlamda zorladığını paylaştı: ‘’Maddi olarak zorluk yaşıyoruz. Çünkü bir şişe ilaç bize iki gün gidiyor; bunun fiyatı beni oldukça zorluyor. Maddi yönü bir yana manevi boyutu bambaşka. Her gün iğne oluyor, çocuk acı çekiyor. Bunları onunla beraber yaşamak çok zor. Küçücük bedenlerine kocaman acılar sığdırıyorlar ve biz bunlara şahit oluyoruz. Bu süreçte çok stres yaşadım yaşamaya devam ediyorum . İlaç yetiştiremeyeceğim veya alamayacağım endişesiyle çok ağladım. ’’Mırmır hala tedavisine devam ediyor.
FIP’li kedilerle yaşayan insanlar, en zorlandıkları kısmın hem ilaca ulaşmak hem de insanlara dertlerini anlatmak olduğu konusunda hemfikir.
Hayvanlarla beraber yaşamanın, onu sahiplenmenin ya da dışarıdaki hayvanlara yardımcı olmanın lüks sayıldığı bir toplumda yaşıyoruz. Veteriner ücretleri, tedavi masrafları ve ilaçların bir kısmı oldukça pahalı. Bu ebetteki tekil bir sorun değil. Hayvanlar hala yasal statüde eşya ile aynı konumda. Hayvan hakları savunucuları, uzun zamandır 5199 sayılı yasanın yeterli olmadığını belirtiyorlar. Özellikle sokakta yaşayan hayvanların herhangi bir güvencesi yok. Sokakta yaşayamadıkları zaman hala güvenilirlikleri tartışılan barınaklarda kalıyorlar. Fakat birçok veteriner hekim barınakların sterilizasyonu sağlanmadığında hayvanlarda hastalıkların kaynağı olabileceği konusunda uyarıyor.
Sağlıklı ve temiz bir çevrede yaşam hakkı bütün canlıların hakkıdır. Hastalıkların önlenmesi ve yayılmasının önüne geçilmesinde oldukça etkili olan çevre düzenlemelerinin yapılması, uzun yıllar boyunca hayvan hakkı savunucularının gündeminde olacak gibi görünüyor.
KAYNAKLAR
PLOS Pathogens, "Reversal of the Progression of Fatal Coronavirus Infection in Cats by a Broad-Spectrum Coronavirus ProteaseInhibitor" http://journals.plos.org/plospathogens/article?id=10.1371/journal.ppat.1005531
Kansas Eyalet Üniversitesi, "Kansas State University veterinary medicine researchers pave wayto identify antiviral treatment for deadly infectious cat disease"" http://www.kstate.edu/media/newsreleases/apr16/fipdisease4816.html
Discovery, "Treatment Stops Deadly Cat Virus"http://news.discovery.com/animals/pets/treatment-stops-deadly-cat-virus-160411.htm
Bilimfili,kedileri tehdit eden FIB hastalığı için tedavi geliştirildi https://bilimfili.com/fib-hastaliği-için-tedavi-geliştirildi
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/144454 Nilüfer Aytuğ kedi enfeksiyonları 1:kedilerin enfeksiyöz peritonitisi
