Pal Sokağı Çocukları

Kutsal Hasan Çoğal

“Çocuk kitabı” olarak yazılıp, “kendini aşan” birçok kitaba şahit olduk. 1906 yılında Ferenc Molnar tarafından yazılan Pal Sokağı Çocukları bu kitapların ilk sıralarında gelir desek haksızlık etmiş olmayız.

20. yüzyılın başlarında Macaristan’ın başkenti Budapeşte’de kentleşmenin hızlandığı sırada oyun arsalarını, diğer bir grup çocuktan(Kızıl Gömlekliler) korumaya çalışan, bir grup çocuğun(Pal Sokaklılar) mücadelesini anlatıyor bize Pal Sokağı Çocuklarında Molnar.

Molnar, romanı yazmaya karar verdiğinde sınıfsal düşünmüş müydü bilinmez ama kitapta sınıfsal çıktılar bolca mevcut.

Yoksul ailelerin çocuklarından oluşan Pal Sokağı grubuyla, zengin ailelerin çocuklarından oluşan Kızıl Gömlekliler grubunun arasında geçen mücadele üzerine kurulması, bu durumun en net göstergesi olabilir. 

Kızıl Gömlekliler her ne kadar zengin ailelerin çocuklarından oluşuyor olsa da arsa için verilen mücadelede Pal Sokaklılarla aynı niyet ve yaklaşımla hareket ediyorlar; Oyun alanı ihtiyacı.

Kitabın yazarı Molnar’ın, Kızıl Gömleklilerin lideri Feri Atç üzerinden Kızıl Gömleklileri ”iyi anlatması”, onlara ”olumsuz vasıflar” yüklememesi, hatta kendileriyle hareket eden Pastor Kardeşlerin ”yanlışlarına” taviz verilmemesi, tavır takınılması durumları da kitabın önemli ve güzel ”detay”larından.

…

Arsanın ”sahibi”, General Boka, Islıkçı Çonakoş,  Afilli Çele, Kolnay, Vays, Barabas, Lejik ve Çiroz Erno Nemeçek, Pal Sokaklılar. Karşılarında Botanik Bahçe’li Kızıl Gömlekliler, Feri Atç, Pastor Kardeşler, Sebeniç, Vendaver ve diğerleri. Hatta botanik bahçenin bekçisi, müzenin bekçisi, odunluğun bekçişi… Ve Gereb.

236 sayfa boyunca süren ”anayurt mücadelesi”, ”vatan savunusu” çok önemli. Mücadele arsanın geleceği için. Bu durum çok önemli, çünkü oyun yeri arsa onlara. bu 236 sayfa boyunca Molnar kaleminden değişik karakterde çocukları keskin mücadeleye sokar. Bu mücadelenin baş karakterleri grup liderleri Boka ve Atç. Boka Pal’lıların, Atç ise Gömlekliler’in lideri. Lider olmalarından da anlaşılcağı gibi bu iki çocuk karizmatik, güçlü karakter ve güce sahip. Bu iki çocuk haricinde türlü türlü özelliklerden iki avuç çocukla birlikteyiz kitap boyunca. Ama bir çocuk varki aralarında okuyucuyu şaşırtan, büyüleyen, hayran bırakan… Hatta kedilerine bu çocuğun ismini veren çok güzel insanların varlığı bile olasıdır bu hayatta. Bu çocuk Nemeçek. Yoksul bir ailenin çelimsiz oğlu.

Kitapta çok karakter olmasına rağmen çoğunlukla okuyucunun en sevdiği karakter Nemeçektir desek yine haksızlık etmeyiz. İlk bakışta bu sıfatı Boka ya da Atç’ın hakettiği düşünülebilir. Çünkü onlar güçlüdür, liderdir. Nemeçek ise çelimsiz, sürekli azarlanan, itelenip kakılan, daha arkadaş grubuna bile kabul görmeyen bir karakterdir. Nemeçek üzerinden bize bir soru sorulduğunu görüyoruz.

Soru şu: Kazanmak için güçlü olmak tek şart mı?

Nemeçek güçlü değildi belki ama arsaya, vatanına tutkuyla bağlıydı. Ve bu güçlü olmaktan daha önemliydi. Yazar Molnar bunu anlatmak istemişti çocuklara. Güçsüz olabilirsiniz. Ama arkadaşlarınıza, birlikte sahip olduğunuz şeylere bağlı ve sadıksanız, ucunda ölüm bile olsa, bunu kaldıracak gücünüz bile olmasa yenilmezsiniz. Kitapta bir de Nemeçek’in ”sağlaması” karakter var; Gereb. Gereb zayıf karakteri karşısında arsayı ve arkadaşlarını yarı yolda bırakıyor. 

Yukarıda da belirttiğimiz gibi Molnar bu kitabı yazarken sınıfsal düşündü mü bilemiyoruz ama kitapta bir bölüm varki sınıfsal çelişkileri tüm çıplaklığıyla ortaya seren;

Nemeçek ölüm döşeğinde yatarken -Evet! Nemeçek ölüyor! ”vatan savunmasında” ölüyor!”-terzi olan babası, zengin bir müşterisinin ceket siparişiyle ilgileniyor. Ölüm döşeğinde olan bir çocuk zengin müşteri için dikilmesi gereken ceketinden daha değerli değil. Ve terzi baba oğlu ölüm döşeğindeyken bu siparişi dikmek zorunda, çünkü para kazanmalı. Belki ölüm döşleğinde olan çocuğunun tabut parsası olacak olan o parayı kazanmak zorunda!

Nemeçek’in, Pal Sokağı Çocuklarıyla hep birlikte arsayı sayunurma aşamasında çelimsiz Nemeçekten kahraman Nemeçek’e, rütbesiz olan tek erden subay Nemeçek’e dönüşme aşamasında ”düşman ordu komutanı” Feri Arç’ın saygısını kazanması ise Nemeçek’in en büyük kazanımı oluyor.

Yine bir an varki belişrtmeden geçmek olmaz. Yine Nemeçek ölüm döşeğindeyken iki grup lideri, Boka ve Arç Nemeçek’in durumunu öğrenmek için geldikleri Nemeçek’lerin evlerinin önünde karşılaşıyorlar. Ve aralarında o hiç konuşmadan geçirdikleri diyalog yine her şeyi anlatıyor: Gerçekten biz mi birbirimizin düşmanıyız, yoksa hepimize yetecek kadar oyun alanı varken artık olmamasının sorumluları mı bizim düşmanımız?

Kitabın sonunda arsa için verilen ”savaş”ı Pal Sokaklılar kazanıyor, Nemeçek’in uğruna can verdiği arsa artık onların ama kentleşen Budapeşte’nin yeni ”gelişme hamlesi” bu arsa oluyor…